Sveti Stefan Bulgar Kilisesi, İstanbul

Bulgar Aziz Stephen Kilisesi (Църква “Свети Стефан”), Sveti Stefan Kilisesi,  Demir Kilise veya Bulgar Ortodoks kilisesi İstanbul’un Balat semtinde Haliç kıyısında bulunan bir Bulgar Ortodoks kilisesidir.

19. yüzyılın başlarında tamamen dökme demirden yapılan Sveti Stefan Kilisesi prefabrikasyon yapıların deneme döneminde inşa edilmiş mimari açıdan öncü bir yapıydı. Kilisenin duvarlar metal olup iç kemerlerinde pas lekeleri, çürümüş çiçekler gibi görünmektedir. Kilise, Viyana’dan, Tuna Nehri boyunca, Karadeniz’e taşınan oradan yük gemilerince İstanbul Boğazı üzerinden yük gemilerinde taşınan ve ancak daha sonra yerinde monte edilmek üzere dökülen demir levhalardan oluşmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşayan Bulgarlar, İmparatorluğun Ortodoks Hıristiyan topluluğu olan Rum Milleti‘nin bir parçası kabul edildikleri için Fener Ortodoks Patrikhanesi’nin kiliselerinde ibadet etmekteydi. Bununla birlikte 19. yüzyılda Bulgar milliyetçi hareketi ayrı bir Bulgar kilisesinin hatta bir Bulgar devletinin kurulmasını savunuyordu. Bulgarlar, Fener Patrikhanesi’ni ağırlıklı olarak bir Yunan kurumu olarak gördükleri için Bulgar Ortodoks Hıristiyanları için ayrı dini organizasyon arzuluyorlardı. Stefan Bogoridi’nin bağışladığı bir ev ahşap bir kiliseye dönüştürüldükten sonra 9 Ekim 1849’da açıldığında Bulgar Ulusal Uyanışının önemli merkezlerinden birisi olmuştur. Bulgar milliyetçilerinin faaliyetleri 1870 yılında Osmanlı Sultanı Abdülaziz tarafından yayınlanan bir fermanla Bulgar Eksarhlığının tanınmasıyla sonuçlanmıştı. Bulgar Eksarhlığı’nı kuran 28 Şubat 1870 tarihli Osmanlı kraliyet fermanı ilk olarak bu kilisede okunmuştu. Bugünkü kilisenin öyküsüne gelince tam da doğru olmayan bir hikayeye göre Sultan Abdülaziz şehrin Bulgar Ortodoks azınlığının kendi kilisesini inşa etmesine izin vermekten çekiniyordu. Bununla birlikte Sultan, nasıl olsa başarılamayacağı düşüncesiyle bir ay içerisinde kusursuz kilise inşa edilmesi şartını öne sürerek Aziz Stephen’ın yapımına izin vermişti.

Aziz Stephen Kilisesi’nin öyküsü, ahşap kilisenin bir yangında harap olmasından sonra yeni bir kilise inşa edilmesi ihtiyacıyla başlamıştır. Zayıf zemin koşulları yüzünden betonarme yerine demir çerçeve tercih edilmişti. Bulgar hükümetinin kiliseyi tasarlamak için bir yarışmayı finanse etmesiyle başlamış olup, yarışmayı Ermeni mimar Hovsep Aznavur kazanmıştı. Ardından hükümet, 1893-1896 yılları arasında Viyana’da üretilen 500 tonluk demonte kilisenin tamamını İstanbul’un Fatih semtindeki şu anki yerine taşımayı başaran Rudolph Philip Waagner Company tarafından elde edilen Aznavur’un kalıplarının dökümü için teklif verme sürecini başlattı. Kilise, modern standartlara göre bile oldukça hızlı bir şekilde toplanmış olsa da, yine de padişahın taleplerini karşılamayacaktı. Demir Kilise’den önce aynı bölgede bulunan ahşap Bulgar kilisesinden geriye kalan tek özgün özellik, günümüzde de kullanılan taş sunağıdır. 8 Eylül 1898’de açılışı yapılan dünyanın birkaç tamamı metal kilisesinden biri olan Sveti Stefan o günden beri sürekli kullanımda kalmıştır. 27 Aralık 2010’da, Aziz Stephen bayram gününde, kilisede koruyucu azizi onuruna bir kutlama ayini düzenlenmiş, kutlamanın şerefine kilisenin kubbesi, Filibe Bulgarları tarafından bağışlanan fonlarla altınla kaplanmıştır. Bulgar Kilisesi, 7 yıl süren kapsamlı bir tadilattan sonra 120. kuruluş yıldönümünde Türkiye Cumhurbaşkanı ve Bulgaristan Başbakanın katıldığı bir törenle 8 Ocak 2018’de yeniden açılmıştır.

Mihrabı Haliç’e bakan zengin süslemeli kilise, üç kubbeli haç biçimli bir bazilika olup, narteksin üzerinde altı çanı Yaroslavl’da dökülmüş 40 m yüksekliğinde bir çan kulesi bulunmaktadır. Kilisenin ana iskeleti çelikten yapılmış ve metal levhalarla kaplanmış, tüm parçalar somun, cıvata, perçin veya kaynakla birbirine bağlanmıştı. Mimari açıdan Demir kilise, Neo-Bizans ve Neo-Barok etkilerini birleştirirken, ziyaretçilerini zengin Ortodoks nefin üzerinde bulunan pas izleriyle hala büyülemeyi başarmaktadır. Aziz Stephen Kilisesi dışında Feriköy’deki Aziz Demetrius Kilisesi İstanbul’da bulunan bir başka Bulgar Ortodoks kilisesidir.

https://www.youtube.com/watch?v=abhO62Tja7w